نویسندگان:
برنامه واکسیناسیون سگ‌ها؛ کامل‌ترین برنامۀ واکسیناسیون سگ با نگاهی به آخرین گایدلاین 2025
اهمیت واکسیناسیون در سگ‌ها و گربه‌ها
واکسیناسیون در سگ‌ها و گربه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نقش حیاتی در حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌های عفونی دارد. بیماری‌هایی مانند دیستمپر، پاروویروس و هاری در سگ‌ها و همچنین کلیسی‌ویروس، پن‌لوکوپنی و هاری در گربه‌ها می‌توانند به سرعت کشنده باشند.
واکسیناسیون به بهبود کیفیت زندگی سگ‌ها و گربه‌ها کمک کند. حیوانات واکسن‌زده کمتر دچار بیماری می‌شوند و زندگی سالم‌تری خواهند داشت. برخی بیماری‌ها مانند هاری، قابل انتقال بین حیوانات و انسان‌ها هستند. واکسیناسیون می‌تواند خطر انتقال این بیماری‌ها را به انسان‌ها کاهش دهد.
اجرای برنامه موفق واکسیناسیون سگ‌ها و گربه‌ها نیازمند رعایت بهترین شیوه‌ها و استفاده از بهترین واکسن سگ (علیه 1- پاروویروس، 2- ویروس دیستمپر، 3- ویروس آنفلوانزا، 4- ویروس پاراآنفلوانزا، 5- لپتوسپیروز، 6- بوردوتلا برونکی‌سپتیکا و 7- هاری) و بهترین واکسن گربه (علیه 1- کلیسی ویروس، 2- هرپس ویروس، 3- ویروس پن لکوپنی، و 4- هاری) به منظور حفظ سلامت و ایمنی این حیوانات است.
قبل واکسیناسیون چه اقداماتی صورت می‌گیرد؟
پیش از انجام واکسیناسیون سگ و گربه، ابتدا سن حیوان و تاریخچۀ یک هفتۀ آخر توسط دامپزشک پرسیده می‌شود و سپس پس از انجام معاینه کامل و گرفتن دما در صورت طبیعی بودن شرایط واکسیناسیون انجام می‌شود.
اگر زمان واکسیناسیون سگ و گربه عقب بیفتد چه می‌شود؟
در صورتی که واکسیناسیون بنا به هر دلیلی مانند بیماری یا بی‌اشتهایی به تعویق بیفتد، باید ادامۀ برنامه واکسیناسیون در اولین فرصت از سر گرفته شود. در شرایطی که فاصلۀ زمانی بین دو واکسن بیش از حد شود، دامپزشک ممکن است تکرار واکسیناسیون از ابتدا را در نظر بگیرد. زمانی که سگ واکسن می‌زند در مقابل عوامل بیماریزا محافظت می‌شود.
نحوۀ تزریق واکسن سگ و گربه (تزریق به چه صورت انجام می‌شود)؟
روش تزریق واکسن سگ و گربه با توجه به نوع واکسن مشخص می‌شود. اغلب واکسن‌ها به صورت زیرجلدی یا عضلانی تزریق می‌شوند. برخی دیگر از واکسن‌ها به داخل بینی ریخته می‌شوند که از فناوری پیشرفته‌تری برخوردار هستند و باعث ایجاد ایمنی اختصاصی‌تر در دستگاه تنفس می‌شوند. برخی از واکسن‌ها به‌صورت خوراکی مصرف می‌شوند.
اگر واکسن زده نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
واکسن‌ها می‌توانند از ابتلا به این بیماری‌های خطرناک جلوگیری کنند. پیشگیری از بیماری‌ها از طریق واکسیناسیون باعث کاهش هزینه‌های درمانی بالا خواهد شد. درمان بیماری‌های عفونی معمولاً پرهزینه است و باعث فشار مالی بر صاحبان حیوانات خانگی می‌شود.
آشنایی با عوامل بیماریزا
1- پاروویروس سگ (Canine Parvovirus) یکی از ویروس‌های بسیار مسری و خطرناک است که بیشتر سگ‌های جوان و واکسینه‌نشده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این ویروس به‌طور خاص سیستم گوارشی سگ‌ها را مورد حمله قرار می‌دهد و علائمی مانند اسهال شدید (گاهی همراه با خون)، استفراغ، بی‌حالی، و کاهش وزن سریع را ایجاد می‌کند. همچنین، ممکن است سیستم ایمنی و قلب را نیز تحت تأثیر قرار دهد، به‌ویژه در توله‌سگ‌ها. پاروویروس از طریق تماس با فضولات آلوده یا اشیای آلوده منتقل می‌شود و می‌تواند برای مدت طولانی در محیط زنده بماند. واکسیناسیون به‌عنوان مؤثرترین روش پیشگیری از این بیماری توصیه می‌شود.
2- دیستمپر سگ (Canine Distemper) یک بیماری بسیار مسری و جدی است که توسط ویروس دیستمپر ایجاد می‌شود و سگ‌های واکسینه‌نشده و توله‌سگ‌ها بیشتر در معرض خطر آن قرار دارند. این بیماری عمدتاً سیستم تنفسی، گوارشی، عصبی و حتی چشم‌ها و پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم آن شامل تب، ترشحات چشمی و بینی، سرفه، اسهال، استفراغ و در موارد شدید، حملات عصبی و فلج است. این ویروس از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن آلوده یا از طریق هوا منتقل می‌شود. واکسیناسیون دوره‌ای بهترین راه پیشگیری از این بیماری است، زیرا درمان آن معمولاً حمایتی بوده و به کاهش علائم محدود می‌شود.
3- آدنوویروس سگ (Canine Adenovirus) ویروسی است که دو نوع اصلی دارد: نوع ۱ (CAV-1) که عامل بیماری هپاتیت عفونی سگ‌هاست و نوع ۲ (CAV-2) که با عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی مرتبط است و می‌تواند باعث بیماری‌هایی مانند کنل گاف شود. نوع ۱ عمدتاً کبد، کلیه‌ها و دیواره رگ‌های خونی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به علائمی مانند تب، بی‌حالی، زردی و مشکلات خونریزی شود. نوع ۲ بیشتر با علائمی مانند سرفه، آبریزش بینی و التهاب مجاری تنفسی شناخته می‌شود. واکسیناسیون مؤثرترین روش پیشگیری از این ویروس است و می‌تواند سگ‌ها را در برابر هر دو نوع آدنوویروس محافظت کند.
4- پاراآنفلوانزای سگ (Canine Parainfluenza Virus) یکی از عوامل اصلی بیماری‌های دستگاه تنفسی فوقانی در سگ‌ها است و اغلب با دیگر عوامل عفونی، مانند آدنوویروس نوع ۲ یا باکتری بوردتلا، ترکیب می‌شود و باعث سرفه سگ‌دانی می‌گردد. این ویروس به‌سادگی از طریق تماس مستقیم یا قطرات معلق در هوا منتقل می‌شود و در مکان‌هایی که سگ‌ها به‌طور نزدیک با یکدیگر تعامل دارند (مانند پانسیون‌ها یا پارک‌های سگ‌ها)، شیوع بالاتری دارد. علائم شامل سرفه خشک، ترشحات بینی، تب خفیف و بی‌حالی است. واکسیناسیون می‌تواند از این بیماری پیشگیری کند و کاهش شیوع و شدت علائم را تضمین نماید. درمان معمولاً حمایتی و برای کنترل علائم انجام می‌شود.
5- لپتوسپیروز سگ (Canine Leptospirosis) یک بیماری باکتریایی جدی و قابل انتقال است که توسط باکتری‌های لپتوسپیرا ایجاد می‌شود و می‌تواند انواع مختلفی از حیوانات، از جمله سگ‌ها و حتی انسان‌ها را آلوده کند. این بیماری معمولاً از طریق تماس با آب، خاک یا مواد غذایی آلوده به ادرار حیوانات مبتلا منتقل می‌شود. علائم لپتوسپیروز شامل تب، استفراغ، بی‌اشتهایی، دردهای عضلانی، زردی و در موارد شدیدتر، نارسایی کلیه یا کبد است. این بیماری به دلیل احتمال انتقال به انسان اهمیت زیادی دارد. واکسیناسیون به‌عنوان مؤثرترین راه پیشگیری توصیه می‌شود و درمان معمولاً شامل آنتی‌بیوتیک‌ها و مراقبت حمایتی است.
6- بوردوتلا برونکی‌سپتیکا (با نام‌های تراکئوبرونشیت، سرفه سگ [در سگ‌ها]، و بوردتلوز گربه [در گربه‌ها] نیز شناخته می‌شود): بیماری تنفسی بسیار مسری در سگ‌ها و گربه‌هاست که توسط باکتری Bordetella bronchiseptica ایجاد می‌شود. این باکتری سبب ایجاد التهاب نای و برونش می‌شود و از طریق تماس مستقیم (لیسیدن، ایجاد سروصدا)، از طریق هوا (سرفه یا عطسه)، یا از طریق ذرات بی‌جان محیطی منتشر می شود. انتقال این بیماری بین سگ و گربه نیز ممکن است صورت بگیرد و با علائم بالینی شامل سرفۀ خشک (سگ)، عق زدن، عطسه، خروج ترشحات چرکی از بینی، عفونت ریه (پنومونی)، بی‌اشتهایی، تب و در موارد شدید بی‌حالی همراه است. درمان بیماری به‌صورت حمایتی صورت می‌گیرد.
برنامه واکسیناسیون سگ (کامل‌ترین برنامه واکسن سگ با توجه به آخرین گایدلاین‌های جهانی)
واکسن‌ها به دو دستۀ کلی 1- واکسن اصلی (Core) و 2- واکسن غیراصلی (non-Core) طبقه‌بندی می‌شوند. واکسن‌های اصلی (Core): این واکسن‌ها برای تمامی سگ‌ها ضروری هستند و شامل واکسن‌های دیستمپر، آدنوویروس، پاروویروس، لپتوسپیروز و هاری می‌شوند. واکسن‌های غیراصلی (non-Core): این واکسن‌ها بر اساس سبک زندگی و میزان قرار گرفتن سگ‌ها در معرض خطر توصیه می‌شوند، مانند واکسن‌های بوردوتلا، و ویروس پاراآنفلوانزا.
واکسیناسیون توله سگ‌ها واکسیناسیون از 2 هفتگی با استفاده از واکسن Nobivac KC آغاز می‌شود. این واکسن داخل بینی علاوه بر ایجاد محافظت علیه ویروس پاراآنفلوانزا و باکتری بوردوتلا برونکی‌سپتیکا باعث محافظت در مقابل سایر عوامل بیماریزا می‌شود. سپس در سن چهار هفتگی با استفاده از واکسن دوگانه Nobivac Puppy DP علیه ویروس دیستمپر و پاروویروس ایمنی ایجاد می‌شود. این زمان، سریعترین زمان ایجاد ایمنی و محافظت در مقابل دو بیماری کشنده 1- پاروویروس و 2- دیستمپر ویروس محسوب می‌شود. پس از این مرحله تا ۱۶ هفتگی هر ۳-۴ هفته یک‌بار برای دو نوبت واکسن‌های چندگانه (Nobivac DHPPi) و لپتوسپیروز (Nobivac L4) تکرار می‌شود. در سگ‌های بالغ یا سگی که نمی‌دانیم واکسن گرفته یا خیر، ابتدا واکسن‌ها با فاصله 4-3 هفته برای دو نوبت تزریق می‌شوند و سپس هر ۱-۳ سال یک‌بار بر اساس شرایط نگهداری سگ، واکسن و دستورالعمل‌ها تجویز می‌شوند.
برنامه واکسیناسیون پیشنهادی
- برنامۀ واکسیناسیون در مواردی‌که احتمال مواجهۀ توله‌سگ با پاروویروس/دیستمپر قبل از سن 8-10 هفتگی وجود دارد و وضعیت MDA مشخص نیست:
2 هفتگی | |
4 تا 6 هفتگی | |
8 تا 10 هفتگی | |
12 تا 14 هفتگی | Nobivac DHPPi همراه با Nobivac L4، و واکسن هاری |
2. برنامۀ واکسیناسیون در توله‌سگ‌ها، در مواردی‌که سن واکسیناسیون بین 8-10 هفتگی باشد:
8 تا 10 هفتگی | Nobivac DHPPi همراه با Nobivac L4، و Nobivac KC |
12 تا 14 هفتگی | Nobivac DHPPi همراه با Nobivac L4، و واکسن هاری |
3. در مواردی‌که توله‌سگ تا قبل از 12 هفتگی واکسینه نشده باشد:
12 هفتگی | Nobivac DHPPi همراه با Nobivac L4، واکسن هاری، Nobivac KC |
14 تا 16 هفتگی | Nobivac DHPPi همراه با Nobivac L4 |
پدیده Viral Interference
استفاده از Viral Interference: در برنامه پیشنهادی بالا برای اولین بار در دنیا این پدیده در نظر گرفته شده است. پدیده Viral Interference یکی از مکانیسم‌های مهم محافظتی است که می‌تواند تأثیر چشم‌گیری در جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های ویروسی در سگ‌ها داشته باشد. این پدیده به حالتی اطلاق می‌شود که حضور یک ویروس، با ایجاد پاسخ ایمنی در بدن میزبان، از تکثیر و انتشار سایر ویروس‌ها جلوگیری می‌کند. این پدیده می‌تواند به‌طور طبیعی یا از طریق واکسیناسیون ایجاد شود و نقش مهمی در سلامت سگ‌ها ایفا کند. تزریق واکسن Nobivac kc به صورت داخل بینی در سن دو هفتگی، علاوه بر اینکه انجام واکسیناسیون سگ در سریعترین زمان ممکن را فراهم می‌کند، با ایجاد بالاترین ایمنی در کمترین سن حیوان، باعث ایجاد محافظت علیه ویرس پاراآنفلوانزا و باکتری بوردوتلا برونکی‌سپتیکا شده و همچنین با ایجاد پدیده Viral Interference بدن سگ را در مقابل تهاجم سایر عوامل بیماریزا محافظت می‌کند.
مکانیسم‌های پدیده Viral Interference
1. فعال‌سازی پاسخ ایمنی ذاتی: یکی از مهم‌ترین مکانیسم‌ها، فعال‌سازی پاسخ ایمنی ذاتی میزبان است. وقتی یک ویروس بدن میزبان را آلوده می‌کند، تولید اینترفرون‌ها به‌عنوان بخشی از پاسخ ایمنی افزایش می‌یابد. اینترفرون‌ها پروتئین‌هایی هستند که سلول‌ها را در برابر عفونت ویروسی محافظت می‌کنند و می‌توانند مانع از ورود و تکثیر ویروس‌های دیگر شوند.
2. رقابت منابع: ویروس‌ها برای تکثیر به منابع سلولی میزبان نیاز دارند. اگر یک ویروس از این منابع استفاده کند، منابع کمتری برای ویروس‌های دیگر باقی می‌ماند که این می‌تواند مانع از تکثیر ویروس‌های دیگر شود.
3. مسدود کردن گیرنده‌ها: برخی از ویروس‌ها از گیرنده‌های مشابهی روی سطح سلول‌های میزبان برای ورود به سلول‌ها استفاده می‌کنند. اگر یک ویروس این گیرنده‌ها را اشغال کند، می‌تواند مانع از ورود ویروس‌های دیگر به سلول‌ها شود.
نقش واکسیناسیون در ایجاد Viral Interference
واکسیناسیون با استفاده از ویروس‌های تخفیف حدت یافته یا غیرفعال می‌تواند پدیده Viral Interference را به‌طور مصنوعی ایجاد کند. واکسن‌ها با تحریک تولید اینترفرون‌ها و دیگر روش‌های دفاع ضدویروسی، می‌توانند از ابتلا به بیماری‌های مختلف جلوگیری کنند. این پدیده به خصوص در واکسن‌های چندگانه (مانند واکسن DHPPi که شامل دیستمپر، آدنوویروس و پاروویروس است) بسیار مؤثر است.
ارزیابی سلامت قبل از واکسیناسیون
معاینه بدنی: به منظور کسب اطمینان از سلامت کامل سگ و نبود هیچ شرایط زمینه‌ای که ممکن است با واکسن تداخل داشته باشد.
تاریخچه پزشکی: تاریخچه پزشکی سگ و واکسیناسیون‌های قبلی بررسی می‌شود.
اهمیت استفاده از واکسن‌های Nobivac
واکسن‌های Nobivac به دلیل کیفیت بالا و اثربخشی در محافظت از سگ‌ها در برابر بیماری‌های مختلف، به عنوان بهترین برند واکسن سگ و گربه در ایران و جهان شناخته می‌شوند. این واکسن‌ها با قابلیت استفاده در زمان آبستنی امکان ایجاد ایمنی بالا در مادر را فراهم می‌کنند و همچنین با تجویز در داخل بینی، در سریعترین زمان باعث ایجاد ایمنی می‌شوند. استفاده از واکسن‌های Nobivac می‌تواند به‌طور مؤثری از سلامت و طول عمر سگ‌ها محافظت کند و از بروز بیماری‌های عفونی جلوگیری نماید.
با انجام این برنامه واکسیناسیون سگ‌ها، می‌توان به‌طور کامل، مؤثر و در سریعترین زمان ممکن از حیوانات خانگی در برابر بیماری‌های عفونی مختلف محافظت کرد و سلامت و طول عمر آن‌ها را تضمین نمود.
منابع:
- کتاب بیماری‌های عفونی حیوانات کوچک، سعید حق وردی و همکاران، 1403
- Data on file, Merck Animal Health.
- Larson LJ, Schultz RD. Do two current canine parvovirus type 2 and 2b vaccines provide protection against the new type 2c variant? Vet Ther. 2008;9(2):94–101.
- Schultz RD, Thiel B, Mukhtar E, Sharp P, Larson LJ. Age and long-term protective immunity in dogs and cats. J Comp Pathol. 2010;142 Suppl 1:S102–S108.
- Greene C, Rupprecht C. Rabies and other lyssavirus infections. In: Greene CE, ed. Infectious Diseases of the Dog and Cat. 3rd ed. St. Louis, MO: Saunders/Elsevier; 2006:167–183.
- LaFleur RL, Dant JC, Wasmoen TL, et al. Bacterin that induces anti-OspA and anti-OspC borreliacidal antibodies provides a high level of protection against canine Lyme disease. Clin Vaccine lmmunol. 2009;16(2):253-259.
- Hartmann K. Feline leukemia virus infection. In: Greene CE, ed. Infectious Diseases of the Dog and Cat. 3rd ed. St. Louis, MO: Saunders/Elsevier; 2006:105-108.
- Cornell University College of Veterinary Medicine; American Association of Feline Practitioners. Feline leukemia virus. Available at: https://www.vet.cornell.edu/departments-centers-and-institutes/cornell-felinehealth-center/health-information/feline-health-topics/feline-leukemia-virus-brochure.
Accessed September 30,2020. - Spibey N, Greenwood NM, Sutton D, Chalmers WS, Tarpey I. Canine parvovirus type 2 vaccine protects against virulent challenge with type 2c virus. Vet Microbiol. 2008;128(1-2) :48-55.
- Greene CE, Decaro N. Canine viral enteritis. In: Greene CE, ed. Infectious Diseases of the Dog and Cat. 4th ed. St. Louis, MO: Saunders/Elsevier; 2012:67-80.
- Gore TC, Lakshmanan N, Duncan KL, Coyne ML, Lum MA, Sterner FJ. Three-year duration of immunity in dogs following vaccination against canine adenovirus type-1, canine parvovirus, and canine distemper virus. Vet Ther. 2005;6(1):5–14
- Deshpande MS, Jirjis FF, Tubbs A, et al. Evaluation of the efficacy of a canine influenza virus (H3N8) vaccine in dogs following experimental challenge. Vet Ther.2009;10(3):103–112.
- Deshpande MS, Jirjis FF, Tubbs A, et al. Evaluation of the efficacy of a canine influenza virus (H3N8) vaccine in dogs following experimental challenge. Vet Ther.2009;10(3):104–112.
- Larson LJ, Henningson J, Sharp P, et al. Efficacy of the canine influenza virus H3N8 vaccine to decrease severity of clinical disease after cochallenge with canine influenza virus and Streptococcus equi subsp. zooepidemicus. Clin Vaccine Jmmunol. 2011;18(4):559- 564.