چاپ مقاله پروتکل‌های نوین تجویز واکسن در طیور صنعتی و حیوانات خانگی در فصلنامه فراورده های دامپزشکی و دامپروری شماره 13

پروتکل های نوین تجویز واکسن در طیور صنعتی:

مروری بر ارتقاء شاخص های کیفی واکسن ها با استفاده از سیستم کلونینگ

کلونینگ در برگیرنده مجموعه ای از تکنولوژی های پیشرفته در انتخاب مناسب ترین سویه برای واکسن سازی می باشد. کلون کردن با مطالعه بر روی تعداد زیادی از پارتیکل‌های یک ویروس شروع شده و با بررسی سایر خصوصیات از جمله: آنتی ژنیسیته، میزان فعالیت، قابلیت انتشار و بسیاری دیگر از ویژگی های ویروس ادامه می یابد و در انتها مناسب‌ترین پارتیکل ویروسی از بقیه سویه‌ جدا و تخلیص می‌گردد. برترین ویژگی واکسن های کلون شده، پایداری ژنتیکی است که منتج به پاسخ ایمنی یكنواخت‌تری نسبت به واکسن‌های غیر کلون، تحریک سیستم ایمنی سلولی در هر دو سیستم مجاری تنفسی و گوارشی، تحریک سریع ایمنی هومورال که منجر به تولید آنتی‌بادی‌ها پس از واکسیناسیون می‌گردد؛ می شود.

شاخص بیماری زایی داخل مغزی Intracerebral Pathogenicity Index(ICPI) :

معیاری برای اندازه‌گیری حدت ویروس نیوکاسل در پرندگان می باشد. در این روش 0.05 سی سی محلول رقیق شده‌ حاوی ویروس نیوکاسل به درون مغز جوجه‌های یک روزه تزریق می شود. جوجه های مذکور برای مدت 8 روز و هر 24 ساعت یک بار از نظر بالینی مورد بررسی قرار می گیرند. شامل تعیین میانگین زمان مرگ در جوجه های یک روزه است.

شاخص بیماری زایی داخل وریدی Intravenous Pathogenicity Index (IVPI):

جزئیات پروتکل برای این منظور است که آیا ویروس مدنظر با مشاهده علائم بالینی در پرندگان آلوده در طی یک دوره 10 روزه بسیار بیماریزا است یا خیر. پرندگان معاینه می شوند و بسته به شدت علائم بالینی، نمره 0 (طبیعی) تا 3 (مرگ) می گیرند. سپس می توان شاخص تست بیماریزائی داخل وریدی را از این نمرات محاسبه کرد.

50% embryo infective dose (EID₅₀):

مقدار عامل عفونی یا محصول بیولوژیکی که باعث عفونت در 50 درصد جنین ها مانند جنین تخم مرغ می شود که در سنجش قدرت محصول برای سنجش فعالیت پاتوژن استفاده شده است

EID₅₀ min. : حداقل دز تأثیرگذار برای ایجاد ایمنی در بدن می باشد.

EID₅₀ max. : حداکثر دز تأثیرگذار برای ایجاد ایمنی می باشد. دزهای بالاتر سبب تأثیر بر روی ICPI و افزایش پاتوژنیسته ویروس واکسن می گردد.

مزایای فرآیند کلونینگ در واکسن (Cloning process in vaccine) :

حداقل واکنش های پس از واکسیناسیون ؛
در حد آپاتوژن می باشند،
پایداری ژنتیکی حاصل از کلونینگ و عدم بازگشت به بیماریزایی.

تکنولوژی کلونینگ از معدود تکنولوژی های بیولوژی است که در پرندگان سبب ایمنی زایی با حدت کنترل شده و افزایش تیتر آنتی بادی می گردد.

ایمن بودن این محصولات و قابلیت استفاده تا چندین برابر دز توصیه شده؛ با ایجاد ایمنی اختصاصی و غیر اختصاصی از تلفات و چرخش ویروس در سالن جلوگیری کرده و جایگزین ویروس فیلد می گردد.
درتولید، باروری، تخمگذاری و جوجه کشی هیچگونه تأثیر نامطلوبی ندارند.
واکسن های کلون شده در مقایسه با واکسن‌های غیر کلون، کمتر تحت تأثیر آنتی‌بادی مادری قرار می‌گیرند و درنتیجه در حضور آنتی‌بادی مادری از پایداری بیشتری برخوردار هستند.
مطالعات ایمنی نشان داده است که ویروس واکسن برای حیوانات هدف بی خطر بوده و عبور در حیوان هدف باعث افزایش حدت و بروز علائم بالینی بیماری نمی گردد.
واکسن های کلون شده با تأثیر بر شاخص های واکسیناسیون: EID₅₀ Min– EID₅₀Max. و EID₅₀ وICPI سبب ایمنی پایدار با حدت پایین می گردد که استفاده از آن را کاربردی تر و ایمن تر می کند.

واکسن سویه B1 نیوکاسل ژنوتیپ 2 و لنتوژن با ICPI=0.2 و EID₅₀ min.10 ⁶ ,max.10 ^7.5

می باشد که تحت فرآیند کلونینگ و با تحت تأثیر قرار دادن شاخص های واکسن و کاهش محسوس درICPI سبب می گردد که B1 Clone تا حداکثر 10 برابر دز توصیه شده برای گونه های هدف ایمن باشد، در حد آپاتوژن بوده و پایداری ژنتیکی حاصل از کلونینگ سبب عدم بازگشت بیماریزایی می گردد.

واکسن های با تکنولوژی کلونینگ (عدم بک پاساژ، کاهش علایم و واکنش های بعد از مصرف)، در متدها و استراتژی های بالینی مزارع خصوصا در زمان درگیری های فارمی و در واکسیناسیون های اضطراری علی الخصوص در درگیری نیوکاسل استفاده می گردد.

نکات واکسیناسیون اضطراری

کلونینگ سبب می شود که اولاً: با افزایش دز واکسنB1 clone به حدت آن اضافه نشود و ثانیاً:

با چرخش ویروس واکسن، حدت آن تغییری نکند و در عین حال با کاهش سیرکولیشن و پاساژ ویروس های دیگر شاهد حذف رقابتی از نظر شمار (تعداد) در فارم خواهیم بود.

بهتر است از واکسن های متمایل به دستگاه تنفسی: مانند CLONE B1که دارای کمترین ICPI، فاقد سیرکولیشن و فاقد بک پاساژ هست، استفاده گردد.
استفاده آسان از این واکسن ها به سبب تکنولوژی کلونینگ: روش های اسپری و آشامیدنی در چند برابر دز توصیه شده (به دلیل عدم سیرکولیشن و عدم بک پاساژ و ICPI کمتر) در اولویت می باشند.
باید به مایکو پلاسما شرایط تهویه، رطوبت و سایر عوامل دقت ویژه ای گردد.

چرخش ویروس واکسن:

بدون تغییر در حدت ویروس، تنها تعداد و درواقع دز آن افزایش می یابد.
عدم چرخش و پاساژ واکسنB1 clone بدون فزایش حدت ویروس، تنها تعداد و درواقع دز آن افزایش می یابد.

افزایش دز واکسن:

حدت آن هم اضافه می گردد با چرخش ویروس واکسن به تدریج به اندازه آن افزوده می شود و از سد ایمنی ایجاد شده قادر به مقاومت در برابر آن نبوده و درهم شکسته می شود

پاساژ:

تکثیر و دفع ویروس واکسن از بدن پرنده ، افزایش حدت آن را در پی داشته باشد در این صورت به این عمل پاساژ ویروس گفته می شود.
عوامل تاثیر گذار در واکسیناسیون اضطراری:
حدت ، شمار ویروس(دز واکسن که افزایش غیر متعارف نتایج معکوس در پی دارد)
عدم بک پاساژ و سیرکولیشن در واکسن های B1 clone

ارزیابی بیشتر با استفاده از سایر ایزوله‌های در گردش برای یافتن بهترین استراتژی مورد نیاز است.

پروتکل های نوین تجویز واکسن در حیوانات خانگی:

پروتکل های نوین تجویز واکسن در حیوانات خانگی:

همواره پیشگیری از عفونت به درمان آن ترجیح داده می‌شود. جلوگیری از مواجهه، مؤثرترین راه پیشگیری از عفونت می‌باشد. بیشتر عوامل عفونی در سگ‌ها و گربه‌ها از طریق مدفوع، ترشحات تنفسی، تناسلی یا ادرار و از راه خراش یا گاز گرفتن یا تماس با ناقل یا مخزن بیماری منتقل می‌شوند. برخی از عوامل عفونی مانند هرپس ویروس گربه‌سانان (FHV-1)، بوردوتلا برونکی‌سپتیکا و ویروس‌های آنفلوآنزا ممکن است از راه تماس مستقیم با حیوانات آلوده و در عین‌حال از نظر بالینی سالم منتقل شوند. بسیاری از عوامل عفونی در محیط، مقاوم بوده و ممکن است از طریق تماس با محیط آلوده (فومیت‌ها ) منتقل شوند. جلوگیری از انتقال عوامل عفونی از حیوان‌ها به انسان بسیار بااهمیت است؛ زیرا برخی از این بیماری‌ها مانند طاعون و هاری تهدیدکنندۀ زندگی هستند. شناسایی عوامل خطر مرتبط با عوامل عفونی، اولین قدم جهت پیشگیری از بیماری‌های عفونی می‌باشد. دامپزشکان باید به بیولوژی هر یک از عوامل عفونی احاطه داشته تا بتوانند بهترین تدابیر پیشگیری از عفونت را به سرپرستان حیوانات و کارکنان ارائه نمایند.

واکسن‌های در دسترس برای برخی از عوامل عفونی، می‌توانند باعث پیشگیری از عفونت شده (برای ویروس دیستمپر و پاروویروس سگ‌سانان، پن‌لکوپنی گربه‌سانان) و یا به‌هنگام عفونت، شدت بیماری بالینی را کاهش دهند (عوامل تنفسی). با این وجود، در بسیاری از کشورها جمعیت شایان توجهی از سگ‌ها و گربه‌ها واکسینه نشده‌اند. برای مثال، در پژوهشی در بریتانیا تنها 9/77 درصد از سگ‌ها، گربه‌ها و خرگوش‌های ارجاع‌شده به کلینیک‌های دامپزشکی واکسینه شده بودند. صنعت دامپزشکی باید همچنان به تلاش برای پذیرش انجام واکسیناسیون، به‌ویژه واکسن هاری ادامه دهد. علاوه بر این، واکسن‌ها به‌طور یکسان اثر ندارند، برای همۀ عوامل بیماریزا در دسترس نبوده و گاهی سبب عوارض جانبی جدی می‌شوند. از این‌رو، به‌هنگام تدوین برنامۀ پیشگیرانۀ پزشکی، توسعۀ روش‌های امنیت‌زیستی مهمترین قدم برای جلوگیری از مواجهۀ با عوامل عفونی محسوب می‌شود.

انتخاب واکسن

انتخاب بهترین واکسن به‌منظور استفاده در سگ‌ها و گربه‌ها امری پیچیده می‌باشد؛ برای بیشتر عوامل عفونی محصولات متعددی در دسترس می‌باشد. دامپزشکان ممکن است نیاز باشد تا برای یک نوع آنتی‌ژن، از بین واکسن عفونی و غیرعفونی یکی را انتخاب نمایند. برخی از آنتی‌ژن‌های موجود در واکسن‌ها برای تجویز داخل‌بینی و برخی دیگر برای تجویز تزریقی هستند. هنگام تصمیم‌گیری دربارۀ استفاده از یک محصول و یا ارزیابی یک واکسن جدید، دامپزشکان باید در رابطۀ با اثرگذاری، مطالعات چالشی انجام‌شده، مطالعات در رابطۀ با مدت ایمنی‌زایی، عوارض جانبی و قابلیت ایجاد ایمنی متقاطع واکسن اطلاع کسب کنند. مسئلۀ واکسن‌ها به‌طور معمول مورد بحث مجلات دامپزشکی و نشست‌های مستمر علمی می‌باشد و می‌توانند به کلینسین‌ها این امکان را بدهند تا برای هر حیوان خانگی به‌صورت مجزا پروتکل واکسیناسیون مناسب را اجرا نمایند پیش از تعیین بهترین روش انجام واکسیناسیون، باید در رابطۀ با مزایا، خطرات و هزینۀ تخمینی واکسیناسیون با سرپرست حیوان صحبت شود. برای مثال امکان استفاده از همۀ واکسن‌ها در زمان آبستنی وجود ندارد و تنها با استفاده از برخی محصولات می‌توان حیوانات آبستن را واکسینه نمود.

پیش از تجویز واکسن، حیوان باید از نظر مواردی‌که ممکن است در توانایی پاسخ به واکسن اثرگذار باشند، و یا اثر آنها سبب مضر شدن واکسیناسیون گردد، ارزیابی شود. برای مثال، در حیوانات دچار افت دمای بدن ، عملکرد لنفوسیت-T و ماکروفاژها ضعیف بوده و پاسخ به واکسیناسیون ضعیف خواهد بود. حیوانات دچار سرکوب سیستم ایمنی از جمله موارد مبتلا به عفونت با ویروس لوسمی گربه‌سانان، ویروس نقص ایمنی گربه‌سانان، پاروویروس سگ‌سانان، ارلیشیا کنیس و موارد مبتلا به بیماری‌های تحلیل‌برنده ممکن است به واکسیناسیون پاسخ مناسبی ندهند؛ واکسن‌های زندۀ تخفیف حدت‌یافته می‌توانند گاهی باعث ایجاد بیماری در این حیوانات شوند اگرچه، برخی واکسن‌ها تا ده برابر دز هم ایمن بوده‌اند.

در صورتی‌که میزان بالایی از آنتی‌بادی وجود داشته باشد، از تأثیر برخی از واکسن‌ها کاسته می‌شود. این امر به‌ویژه هنگام واکسیناسیون توله‌سگ‌ها و بچه‌گربه‌های متولد از مادران با واکسیناسیون کافی، اهمیت پیدا می‌کند. بیماری همچنین ممکن است در توله‌سگ‌ها و بچه‌گربه‌هایی که واکسینه هستند نیز اتفاق بیفتد، زیرا آلودگی ممکن است پیش از واکسیناسیون اتفاق افتاده و در زمان واکسیناسیون در حال پیشرفت باشد. واکسن در صورت اشتباه به‌کار برده شدن ممکن است بدون أثر شود. از آنجایی‌که بیشتر کارخانه‌های سازندۀ واکسن در صورت تجویز واکسن توسط یک دامپزشک خبره، از محصول خود پشتیبانی خواهند داشت، این فرایند به نفع سرپرستان خواهد بود تا خود اقدام به خرید و تجویز واکسن نکنند. به‌هنگام بیهوشی حیوان باید از تجویز واکسن خودداری نمود؛ زیرا در صورتی‌که عارضه‌ای ناشی از واکسن اتفاق بیفتد، ممکن است بیهوشی اثرات آن را بپوشاند.

عوارض جانبی ممکن است بر أثر استفاده از هر نوع واکسنی رخ بدهد. با این حال، این موارد در سگ‌ها و گربه‌ها نسبتاً غیرمعمول می‌باشند و به‌تازگی مورد بررسی مجدد قرار گرفته‌اند. در پژوهشی بر روی بیش از 2/1 میلیون قلاده سگ، میزان کلی عوارض جانبی، 2/38 در هر 10000 مورد بود که طی 3 روز گذشته واکسن دریافت کرده بودند. در مطالعه‌ای بر روی 496189 قلاده گربه، میزان کلی عوارض جانبی 6/51 در هر 10000 مورد بوده است که در طی 30 روز گذشته واکسینه شده بودند. در پژوهشی دیگر، میزان واکنش ازدیاد حساسیت پس از واکسیناسیون در سگ‌ها 5/6 به‌ازای هر 10000 قلاده سگ واکسینه بوده است..

واکسن‌های اصلی سگ شامل: 1-دیستمپر، 2-هپاتیت، 3-پارا آنفولانزا، 4-پاروویروس، 5-هاری و واکسن‌های اصلی گربه شامل: 1-کلیسی‌ویروس، 2-هرپس ویروس 3- پن‌لوکوپنی 4-هاری می‌باشند.

اگر سگی وجود داشته باشد که کمتر از 16 هفته سن دارد: واکسن‌های اصلی (به‌جز هاری) اولین نوبت در 6-8 هفتگی باشد و تزریق بعدی 9-11 هفتگی و بعدی 12-16 هفتگی انجام بگیرد. در نژادهای مستعد به پاررویروس مثل ژرمن شپرد و روتوایلر دوز چهارم بعد از آخرین واکسن نیز توصیه می‌شود. بنابراین تا پایان چهار ماهگی حداقل سه بار باید واکسن‌های اصلی تکرار شوند. اگر ما بین این تزریق‌ها وقفه بیفتد امکان ابتلا به بیماری وجود دارد. بعد از آخرین تزریق تا یک سالگی نیازی به تکرار تزریق نخواهد بود. سپس با گذشت یک سال، و برای برخی محصولات سه سال، تزریق واکسن یادآور (بوستر) انجام می‌شود.

اگر سگی وجود داشته باشد که بیشتر از 16 هفته سن دارد و از وضعیت واکسیناسیون آن اطلاعی وجود نداشته باشد: یک دوز واکسن اصلی در اولین مراجعه و 3-4 هفته بعد از آن تکرار شود. واکسن یادآور در یک سالگی تزریق می‌شود و سپس با گذشت یک سال، و برای برخی محصولات سه سال، تزریق واکسن یادآور (بوستر) ادامه پیدا می‌کند.

هاری نیز در ایران بخشی از واکسن‌های اصلی محسوب می‌شود. اولین دز در 12-16 هفتگی و بعد از آن هر یک سال یکبار تا آخر عمر تکرار می‌شود.

منابع:

پرورش مرغ گوشتی با رویکرد کاربردی درمانی همراه با واکسیناسیون. سعید حق ‌وردی و همکاران: تهران، سعید حق ‌وردی،1403

The information on Bioveta Technical Data Bases
Aulton, Michael E., and Kevin Taylor, eds. Aulton’s pharmaceutics: the design and manufacture of medicines. Elsevier Health Sciences, 2013.
Swayne, David E. Diseases of poultry. John Wiley & Sons, 2013.
Poultry Science: The Many Faces of Chemistry in Poultry Production and Processing by Katarzyna Stadnicka , Aleksandra Dunisławska, Bartosz Tylkowski July 2023
The Small-Scale Poultry Flock, Revised Edition by Harvey Ussery November 2022
Poultry Signals: A Practical Guide for Bird Focused Poultry Farming by Monique Bestman, Jos Heijmans, Koos van Middelkoop, Marko Ruis December 2020
Broiler Chickens Welfare in Practice by Andy Butterworth, Lotta Berg, Ingrid de Jong, Joy Mench, Mohan Raj March 2021
Poultry Diseases, Production and Its Management by Savita Sharma January 2019
Poultry Science, 5th Edition by Colin G. Scanes, Karen D. Christensen November 2019
Russell, P., Newcastle disease virus vaccines: differences between Line C and Line 15I chickens with respect to virus replication and IgA responses in the gut and Harderian gland. Veterinary immunology and immunopathology, 1994. 42(3-4): p. 357-365.
Comparison of the immunogenicity of Newcastle disease virus strains V4, Hitchner B1 and La Sota in chickens 2. Tests in chickens with maternal antibody to the virus
Degefa, T., et al., Technical and economic evaluation of different methods of Newcastle disease vaccine administration. Journal of Veterinary Medicine Series A, 2004. 51(7‐8): p. 365-369.
Sarker, M.T.I., et al., Comparative efficacy of LaSota, B1 and Mukteswar Strain vaccines for Newcastle Disease Virus (NDV) in layer chickens. Asian Journal of Medical and Biological Research, 2021. 7(4): p. 332-338.
The information on MSD Animal Health Technical Data Bases
Nelson, R. W., & Couto, C. G. (2019). Small Animal Internal Medicine-E-Book: Small Animal Internal Medicine-E-Book. Elsevier Health Sciences.
Ellis, J., Marziani, E., Aziz, C., Brown, C. M., Cohn, L. A., Lea, C., … & Taneja, N. (2022). 2022 AAHA canine vaccination guidelines. Journal of the American Animal Hospital Association, 58(5), 213-230.